Χρίστου Πατσάλη: Θέατρο Σκιών στην εκπαίδευση

  
     - Η γνωριμία του μαθητή αυτή καθ' αυτή με το Θέατρο Σκιών, τις ιστορικές του καταβολές και το πλαίσιο ένταξής του, που είναι ο Λαϊκός Πολιτισμός, συντελεί μέσα από τη βιωματική προσέγγιση στη δημιουργία "πυλώνων πολιτισμικής μνήμης", θα έλεγα, που μπορούν να συνεισφέρουν ως ενισχυτές της ταυτότητάς του. Η παιδευτική αυτή δραστηριότητα έρχεται σε αρμονία με τους σκοπούς του σύγχρονου σχολείου και επιβάλλεται να αναπτύσσεται σ' αυτό, διότι στην κοινωνία μας έπαψε η παράδοση να μεταδίδεται "δια ζώσης, προφορικά" από την προηγούμενη γενιά, όπως γινόταν παλαιότερα. Η παράδοση πρέπει να ενσωματωθεί στη μνήμη με την "παιδεία, την πανοπλία με την οποία θα προσέλθουμε στον κόσμο για να τον κατανοήσουμε και να αισθανθούμε εντός του" (1). Τη θέση αυτή ενισχύει και η κατάσταση που υπάρχει στο χώρο του παιδικού θεάματος. Οι ήρωες των καρτούν της τηλεόρασης και του κινηματογράφου, σε ό,τι αφορά τις μορφές τους, συμπεριλαμβανομένων και των τοπίων, χαρακτηρίζονται από μια τυποποίηση σε παγκόσμιο ορίζοντα. Δεν θυμίζουν δηλαδή κανένα εθνικό χαρακτηριστικό, είναι "μορφές χωρίς σύνορα" (2), πράγμα το οποίο εγκλείει τον κίνδυνο να οδηγηθούμε στην απώλεια "των εθνικών παραδόσεων και πολιτισμικών ταυτοτήτων". Ως παράδειγμα σ' αυτό, μπορεί κανείς ν' αναφέρει την περίπτωση της ταινίας Ντίσνεϋ "Ηρακλής" με την οποία "παραποιείται ο μύθος του Ηρακλή και βεβηλώνεται η πολιτιστική μας κληρονομιά" (3).
     Το Θέατρο Σκιών δεν είναι ένα απλό θέαμα, αλλά αποκτά στο χώρο του σχολείου ρόλο παιδαγωγικό, ψυχαγωγικό, ψυχοθεραπευτικό, αισθητικό, καλλιτεχνικό κ.λπ.
     - Είναι γενικά παραδεκτό, ότι το Σχολείο δίδει αξία σε ορισμένους μόνο τρόπους χρήσης της γλώσσας, πράγμα που εισάγει και μια διάσταση ανάμεσα στη γλώσσα που φέρνει ο μαθητής από το σπίτι και τη γλώσσα του σχολείου. Μέσα από την εμπλοκή του στις δραστηριότητες του Θεάτρου Σκιών, βιώνει ο μαθητής - είτε ως θεατής είτε ως παίκτης - τις πολλές νόρμες που έχει η μητρική του γλώσσα, η οποία όπως φαίνεται από το σύνολο του ρεπερτορίου και των ρόλων δεν κλείνεται στα όρια του σχολικού ή του φιλικού, οικογενειακού περιβάλλοντος, όπου ζει και κινείται ο μαθητής, αλλά είναι πολύ περισσότερο διευρυμένη και εκτείνεται από την καθαρεύουσα και την εκκλησιαστική γλώσσα μέχρι τις ντοπιολαλιές. Η εξοικείωση του μαθητή με τις διαφορετικές χρήσεις της γλώσσας, εκτός των άλλων, περιορίζει και τη διάσταση που παραπάνω αναφέρθηκε. Το παιδί αντιλαμβάνεται επίσης την επικοινωνιακή όψη της γλώσσας βιώνοντας στο Θέατρο Σκιών τη χρήση διαφορετικών εκφράσεων, που αναδύονται από τη γλωσσική του κοινότητα (π.χ. το γλωσσικό ιδίωμα του Μπαρμπα-Γιώργου, τη γλώσσα του Πασά, του Μ. Αλέξανδρου κ.λπ.), οι οποίες προσδιορίζονται από κοινωνιολογικές μεταβλητές (π.χ. σχέσεις εξουσίας). Κατανοεί ευκολότερα και το πολυσήμαντο μιας πρότασης, η οποία μπορεί να μεταδίδει πληροφορίες για την κοινωνική και πολιτισμική ταυτότητα των συνομιλητών, τις συγκεκριμένες συνθήκες στις οποίες γίνεται η επικοινωνία (επίσημος, ανεπίσημος λόγος), τη σχέση μεταξύ των συνομιλητών κ.λπ., και εξοπλίζεται έτσι με διαφορετικές επικοινωνιακές δεξιότητες χρήσιμες στη διαπροσωπική επικοινωνία.
     - Με την χρησιμοποίηση του Θεάτρου Σκιών στην εκπαιδευτική διαδικασία ασκείται το παιδί στη χρήση του λόγου και της ομιλίας, ως και στην αναγνωστική ικανότητα μέσω της επεξεργασίας των κειμένων της παράστασης, των ασκήσεων υποκριτικής και άλλων δραστηριοτήτων στις οποίες παίρνει μέρος.
     - Υποβάλλεται ο μαθητής σε αισθησιοκινητική άσκηση* η οποία εμπεριέχεται στο σχεδίασμα, κόψιμο, σκάλισμα των φιγούρων, και στην επιδέξια κίνησή τους στη σκηνή.
     - Το πλεονέκτημα της αυτοέκφρασης που παρέχει στο μαθητή το Θέατρο Σκιών (ο καθένας μπορεί ασκούμενος κατάλληλα να γίνει σχετικά εύκολα και γρήγορα παίκτης), πυροδοτεί εύκολα, λόγω και της ελκυστικότητάς του, τη διάθεση να αυτοεκφρασθεί προκαλώντας περαιτέρω τη συγκινησιακή του διέγερση και τη θετική συναισθηματική του φόρτιση, ψυχολογικές διεργασίες δηλαδή, οι οποίες θεωρείται ότι παίζουν κεντρικό ρόλο στη γνωστική ανάπτυξη.
     - Η εμπλοκή του μαθητή στις δραστηριότητες του Θεάτρου Σκιών και η πρόσβαση ως εκ τούτου σε πληροφορίες που προέρχονται απ' αυτό (στοιχεία σημειολογίας, ιστορικές γνώσεις κ.λπ.) διευρύνουν την αντιληπτική του ικανότητα.
     - Η ταύτιση του μαθητή-θεατή με έναν ήρωα του έργου, τον εισάγει σε μια ποικιλία καταστάσεων και εμπειριών μοναδικών, μπορεί να πει κανείς, σε σύγκριση μ' εκείνες της ζωής. Η συμμετοχή αυτή εμπλουτίζει το συναίσθημά του αφ' ενός, και αφετέρου του δίνει την ευκαιρία να βιώσει στη φαντασία και ν' αφομοιώσει συμβολικά στοιχεία που "θα απειλούσαν να καταδυναστεύσουν την πραγματικότητα". Η προσφορά προτύπων συμπεριφοράς επίσης, και η ανάδειξη πανανθρώπινων αξιών μέσα από τα σκηνικά δρώμενα του θεάματος, αναδεικνύουν μια ακόμη διάσταση της παιδευτικής του αξίας.
     - Κατά την εκτέλεση μιας μαθητικής παράστασης Θεάτρου Σκιών, οι παρεμβάσεις των μαθητών-θεατών στα δρώμενα και οι αντιδράσεις των παικτών είναι κάτι που χαρακτηρίζει το κλίμα του θεάματος. Η αμφίδρομη αυτή επικοινωνία μετατρέπει την παράσταση σε διαπροσωπικό γεγονός. Κάτι αντίστοιχο δεν συμβαίνει με την τηλεθέαση, λόγω έλλειψης αλληλεπίδρασης. Με αυτόν τον τρόπο λειτουργίας της η τηλεόραση ευθύνεται σύμφωνα με τον Τσόμσκι για τη δημιουργία μιας "κοινωνίας θεατών". Αυτό που συμβαίνει στο Θέατρο Σκιών έχει μεγάλη σημασία, γιατί κάνει την παιδαγωγική αλληλεπίδραση περισσότερο αποτελεσματική.